INNOVATSIYA PEDAGOGNING O’RNINI BOSUVCHI EMAS, UNING TA’LIM BERISH JARYONIDA VOSITACHISI BO’LMOG’I LOZIM.

Ta’lim jamiyat ehtiyojlariga xizmat qiluvchi ijtimoiy jarayon bo'lib, u jamiyatning kelajagi va rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi. Ta’lim jarayoni nafaqat keng qamrovli, barqaror va mukammal, balki bugungi kunda tez o'zgarib borayotgan va globallashgan dunyoga moslashib, kutilmaganda paydo bo’ladigan muammolarni bartaraf eta oladigan bo’lishi ham kerak. Buning uchun o’qitish tizimini zamon talablariga moslashtirgan holda doimo rivojlantirib, tizimli, izchil va maqsadli amalga oshirishga alohida e’tibor qaratish lozim. Bu esa o’z navbatida, zamonaviy maktab o'qituvchilarini o'qitish va o'rganish nazariyasi va amaliyotini hamda innovatsiyaning barcha jihatlarini puxta o’zlashtirib borishlarini talab etadi.

Ta’limda innovatsiya-an’anaviy fikrlash qobig’idan chiqish va samaradorlikka asoslanagan yangi g'oya yaratishdir. Innovatsiya uch asosiy qadamni talab qiladi: g'oya, uni amalga oshirish va g'oyani amalga oshirish jarayonida paydo bo'lgan natijalar. Shuning uchun ham innovatsiyalar odatda "[...] yangi narsa yoki uslubni muvaffaqiyatli joriy etish" deb tushuniladi¹. 

Hozirgi vaqtda zamonaviy ta’limni tahlil qilsak, aksariyat hollarda texnik vositalar (noutbuklar, videoproyektorlar, iPadlar) yoki boshqaruv tizimi (LMS), ya'ni, ta'lim dasturlari va veb-resurslarga asoslanganligini ko’ramiz. Darhaqiqat, texnologiya inson faoliyatining har qanday sohasida ham har doim harakatlantiruvchi kuch, innovatsiya vositasi sifatida xizmat qilgan va ulardan foydalanish asnosida ta'limni yaxshilanishini kutish tabiiydir. Chunki, texnologiya ishlab chiqarish, biznes va tadqiqotlarda mehnat unumdorligini oshirish uchun ishlatilsa, uning ta'limga integratsiyalashuvi ham o’qitish va o’rganish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Uilyam Massey va Robert Zemskiy o'zlarining «Akademik samaradorlikni kuchaytirish uchun axborot texnologiyasidan foydalanish» nomli kitobida “[...] texnologiyani akademik samaradorlikni oshirish uchun ishlatish kerak” deb yozgan².

Ammo, innovatsiyaning yagona yoki asosiy manbai sifatida faqat axborot texnologiyalariga tayanib qolmaslikka ham e’tibor qaratish lozim. UNESCOning bir necha mamlakatlarni o’z ichiga olgan “Innovatsion o'quv va ilmiy tadqiqotlar loyihasi” (UNESCO Innovative Teaching and Learning (ITL) Research project) davomida olingan xulosalarda- "AKT innovatsion pedagogikani qo'llab-quvvatlash uchun katta salohiyatga ega, ammo bu uning mo’jizaviy tarkibiy qismi emas"-deya ta’kidlangan. Shuningdek, olingan xulosalarga ko’ra “[...] AKT haqida gap borar ekan, unga shunchaki yuzaki yondashmaslik, balki u o’quvchilarga bilim olish uchun qanday yangi imkoniyatlar bera olishiga e’tibor qaratish muhim” deya qayd etilgan³.

Zamonaviy innovativ o’qituvchilar fikriga kora biz nafaqat kompyuterni ishlatishni, balki uni qanday ishlatilishini ham bilishimiz kerak. Texnologiyani ishlatishdan oldin "Texnologiya vositalari o'quvchilarimizga matematika, san’at, adabiyot yoki mehnat ta’limini yaxshiroq o'rganishga va ta'lim sifatini yaxshilashga qanday yordam beradi?" kabi savollarga ham javob berish lozim.

Shu o’rinda ta’kidlash joizki, mamlakatimizdagi ta’lim tizimida ham bir necha yillardan buyon innovatsion pedagogik va axborot texnilogiyaladan samarali foydalanish bo’yicha ko’plab ishlar amalga oshirilmoqda, ammo, ayrim hollarda maktablarda innovatsiyalarning integratsiyalashuvi sekin kechayotganini kuzatish mumkin. Bunga sabab, ayrim o’qituvchilarning “Texnika o’qitishdagi har qanday muammolarni yechib berishi hamda usiz interfaol dars tashkil etib bo’lmasligi” haqidagi fikrga tayanib qolganligidadir. Qolaversa, o'qituvchilar kompyuterni insonning imkoniyatlarini kengaytirishi kerakligi, sinf xonasida inson omilining o’rnini bosa olmasligini nazardan chetda qoldiradilar. Xususan, zamonaviy o’qitish metodlari va axborot texnologiyalarini darslarda qo’llashdan o’ldin uning dars maqsadlariga to’la mos kelishi, tanlangan metod shu mavzuga doir ma’lumotlarni yetkazish uchun eng maqbuli ekanligini tahlil qilmay turib, ixtiyoriy interfaol metodni qo’llab ketaveradilar. Natijada, sinfda asosiy ma’lumotni yetkazuvchi sifatida o’qituvchi o’rnini texnika egallaydi, afsuski bu o’quvchida amaliy ko’nikma etarli darajada shakllanmasligiga olib keladi. Misol uchun, tasviriy san’at fanidan “Miniatyura kompozitsiyasini ishlash” mavzusini o’qitishda dars turi amaliy ekanligini inobatga olmay turib, o’qitishning “Taqdimot” usulidan foydalanildisa, chizish bosqichlari, rang bilan ishlash texnikasi slaydlar orqali namoyish etilsa o’quvchilarda bilim paydo bo’ladi, ammo tasvir ishlash ko’nikmasi emas. Agar interfaol ta’limdagi o’zlashtirish darajalari, ularning tarkibiga kiruvchi metodlarga e’tibor qaratsak, “Taqdimot” usuli o’zlashtirishning 1-“O’quvchilikka oid” darajasiga mos kelishi, va metodning asosiy maqsadi o’quvchida bilim berishga qaratilganligini hamda darsning nazariy turiga mos kelishini ko’ramiz. Aksincha, darsning amaliy turlari uchun o’zlashtirishning 2-“Tartiblilikka oid” yoki 3-“Ijodkorlikka oid” darajasiga mos, maqsadi o’quvchida ko’nikma yoki malaka oshirishga qaratilgan metodlardan foydalanilsa darsdan kutilayotgan natija yuqoriroq bo’ladi.

Buning uchun, avvalo, innovatsiyani qo’llayotgan o’qituvchilar o’z mutaxassisligining ustasi bo’lishdan tashqari innovator bo’lmog’i, interfaol ta’limning asoslarini mukammal bilmog’i lozim. O’qituvchi sinf xonasida yetakchi bo’lishi, o’qitilayotgan mavzuni “qanday” va “nimalar” orqali yetkazib bersa, samaradorlik yuqori bo’lishini bilishi kerak. Shundagina u ta’limda innovatsion texnologiya ma’lumot yetkazib beruvchi emas, o’qituvchinig yordamchisi, bilim yetkazib berishda vosita  ekanligini anglaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.     Brewer and Tierney, 2012, 15-bet.

2.     Massei va Zemskiy, 1995

3.     UNESCO Innovative Teaching and Learning (ITL) Research project, 2013